ÇOCUKLARDA KEMİK İLİĞİ NAKLİ SONRASI BU 15 KURALA DİKKAT!     

Çocukluk çağında görülen hastalıklar arasında genetik geçişli olanlar önemli bir yer tutuyor. Özellikle ülkemizde akraba evliliklerinin fazla olması, genetik geçişli olan hematolojik hastalıklar, bağışıklık sistemi yetmezlikleri ve metabolik rahatsızlıkların daha fazla görülmesine neden oluyor. Farklı sistemleri ve organları tutan akut lösemiden, akdeniz anemisine, nöroblastomdan Multiple skleroza kadar birçok hastalığın önemli bir kısmı çocukluk çağında gerçekleştirilen Kemik İliği Nakli işlemi ile tedavi edilebiliyor. Kemik iliği nakli sonrasında dikkat edilecek kurallar ise bu tedavinin başarı şansını yükseltiyor. Memorial Ankara Hastanesi Çocuk Hematoloji Bölümü ve Kemik İliği Nakli Merkezi’nden Prof. Dr. Bülent Barış Kuşkonmaz, kemik iliği nakli ve sonraki süreçte dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgi verdi. 

Kök hücre kaynağına göre farklılaşabiliyor

Kemik iliğinde bulunan ve kanın şekilli elemanları da denilen kan hücrelerini oluşturan kök hücreye hematopoetik (kan yapıcı) kök hücre, hematopoetik kök hücrelerin hastaya verilmesi işlemine ise hematopoetik kök hücre nakli denir. Kök hücre kaynağı olarak kemik iliği kullanılırsa kemik iliği nakli, periferik kan (damarlarımızda dolaşan kan) kullanılırsa periferik kök hücre nakli, kord kanı kullanılırsa kordon kanı nakli ismi verilir. Kemik iliği nakli diğer tedavi yöntemleri ile tedavi edilemeyen veya tedavi şansı düşük olan çeşitli kanserler ve kanser dışı hastalıklarda yapılır.

Akraba evlilikleri hastalık riskini artırıyor

Ülkemizde akraba evliliği sık olduğu için genetik geçişli hematolojik hastalıklar, bağışıklık sistemi yetmezlikleri ve metabolik hastalıklar daha fazla görülmektedir. Bu hastalıkların bir kısmının tedavisi için de kemik iliği nakli yapılması gerekmektedir. Çocuklarda görülen; akut lösemiler gibi hematolojik kanserlerde, akdeniz anemisi, kalıtsal kemik iliği yetmezlikleri gibi iyi huylu hematolojik hastalıklarda, ağır kombine immünyetmezlik gibi kalıtsal bağışıklık sistemi yetmezliklerinde, nöroblastom, Hodgkin lenfoma gibi solid tümörlerde, Hurler sendromu gibi kalıtsal metabolizma hastalıkları ile Multiple skleroz gibi otoimmün hastalıklarda kemik iliği nakli tedavisi uygulanabilmektedir

Kemik iliği nakli cerrahi bir işlem değildir

Kemik iliği nakli öncesinde çocuk hastalara hazırlık rejimi olarak adlandırılan, genel olarak 7-10 gün süren, kemoterapiyi ve bazen radyoterapiyi içeren bir tedavi uygulanır. Bunun temel iki amacı; kemik iliğinde hastaya ait kök hücreleri ortadan kaldırarak vericinin sağlıklı kök hücreleri için yer açmak ve hasta bağışıklık sistemini baskılayarak verilecek sağlıklı kök hücrelerin reddedilmesini önlemektir. Kemik iliği nakli cerrahi bir işlem veya ameliyat değildir. Toplanan kök hücreler hastaya damar yoluyla verilir. Nakil sürecinde enfeksiyon riskini en aza indirmek için hastalar özel odalarda kalmaktadır.

Kemik iliği nakli kök hücre bağışçılarında sağlık sorununa yol açmaz

Ülkemizde Kemik İliği Bankası Türkiye Kök Hücre Koordinasyon Merkezi’ne başvuran gönüllülere öncelikle bulaşıcı, bağışıklık veya enfeksiyon gibi hastalıkların kontrolü yapılır. Sağlıklı kişiler arasından seçilen vericilerde, kök hücre toplama işleminin yapıldığı bölgede birkaç gün süren geçici ağrı ve ilaçlara bağlı gelişen kemik ağrısı gibi hafif ağrılar hissedebilir. Bu şikayetlerin dışında vericilerde ciddi bir sağlık sorunu bildirilmemiştir. Ciddi bir yan etkisi gösterilmemiş olan kök hücre bağışı ile birçok hastanın hayatının kurtarılabileceği unutulmamalıdır.

Çocuklarda nakil yapılan hastalık ve hastalık durumuna bağlı olarak nakil başarı oranları ve uzun süre yaşam elde etme şansı değişmektedir. Bazı hastalıklarda (örneğin; aplastik anemi, beta talasemi) nakil başarı oranı %80-90’ın üzerinde olabilirken, lösemilerde bu oran yaklaşık %70-80 dolaylarında olmaktadır.

Nakil sonrası beslenme tedbirleri mutlaka uygulanmalıdır

Nakil olan çocukların belli bir süre bağışıklık sitemi zayıf olacağı için yiyeceklerden bulaşabilecek enfeksiyonlara karşı, hastanedeki beslenme tedbirleri devam ettirilmelidir. İzin verilen yiyecekler arasında; iyi pişirilmiş etler ve sebzeler, pastörize edilmiş süt, süt ürünleri ve meyve suları, portakal –muz gibi kalın kabuklu meyveler, kompostolar, paketlenmiş ürünler, pişirme sırasında eklenmiş tuz ve baharatlar ile güvenilir marka veya kaynatılmış sular bulunmaktadır. Yasak olan gıdalar arasında ise çiğ ve pişmemiş besinler, pastörize olmayan ürünler, üzüm-çilek gibi ince kabuklu meyveler, kuruyemişler, salamuralar ve paketsiz ürünler yer almaktadır. 

Nakil sonrası dikkat edilmesi gerekenler

Kemik iliği nakli sonrası ilk aylarda daha sık olmak üzere, hastalar yakından takip edilir. Nakil sonrası bağışıklık sisteminin normale gelmesi zaman alırken, özellikle enfeksiyon riskine dikkat edilmelidir. Bu kapsamda kemik iliği nakli olan hastaların dikkat etmesi gereken noktalar şu şekildedir:

1. Kişisel hijyene dikkat edilmeli (el yıkama, haftada en az iki kez banyo)
2. Taburculuk sonrası yaşanacak ev iyice temizlenmeli
3. Hasta ayrı bir odada kalmalı, duvarlar silinebilir boya ile boyanmalı
4. Mümkün olduğunca ziyaretçi alınmamalı, alınmak durumunda kalınırsa ziyaretçiler az sayıda olması
5. Güneşe çıkmadan önce güneş koruyucu krem sürülmeli 
6. Nakil sonrası 1 yıl deniz ve havuza girilmemeli
7. Nakil sonrası bağışıklık sistemi normal fonksiyonunu kazanana kadar evde tadilat yaptırılmamalı
8. Nakil sonrası çocuk en az 6 ay okula gönderilmemeli, evde eğitime devam edilmeli
9. Evde hayvan beslenmemeli ve hayvanlarla temas engellenmeli
10. Canlı aşı yapılmış kişiler ile yakın temasta bulunulmamalı
11. Yünlü, naylon kıyafetler yerine pamuklu kıyafetler tercih edilmeli; yeni alınan kıyafetler giyilmeden önce yıkanmalı
12. Ev dışına çıkarılan çocuklara maske takılmalı
13. Enfeksiyonu olan kişilerle temastan kaçınılmalı 
14. Kalabalık ortamlardan ve enfeksiyon riski yüksek olan ortamlardan kaçınılmalı
15. Kemik iliği nakli olan çocuk hastalarda, önerilen aşı şemasına mutlaka uyulmalı.